Versoepel de leerplicht, misschien verlengt dit de leerperiode...

Onlangs vertelde iemand me dat het schoolsysteem eigenlijk gebaseerd is op het fabriekssysteem, dat het zo opgezet was om kinderen voor te bereiden op het fabrieksleven. Een interessante invalshoek, vond ik, zo had ik het nog niet bekeken. Grappig vond ik zelfs, dat we als samenleving daar zomaar in mee blijven gaan.

Hoe meer ik erover nadenk, hoe minder grappig ik het vind. En hoe meer ik zie dat die stelling best wel klopt.

Wat is de leerplicht anders dan het dwingen van mensen om vanaf een jonge leeftijd de discipline op te bouwen die nodig is voor een werkweek? Wie er moeite mee heeft wordt als afwijkend beschouwd: te speels, te weinig interesse, zit niet op zijn/haar plaats, had beter een andere richting gekozen, wordt te weinig door de ouders gedisciplineerd,… Wie er veel moeite mee heeft of wie problemen heeft waar het systeem intussen een oplossing voor denkt gevonden te hebben, kan een diagnose krijgen. Stelt ons gerust, oef, het was toch niet het onderwijssysteem. Het ligt aan dat jongetje of meisje zelf, echt waar, dat raar gedrag of dat moeilijk lezen, stoornis, ja het stoort in de klas. Voila, we kunnen weer verder met de leerplicht.

Maar niet alleen jongeren met zogenaamde leerproblemen bewijzen dat het systeem op hen niet toepasbaar is. Iedereen kent wel voorbeelden van hoe inhoud in de leerling wordt gegoten, met een impact die niet verder reikt dan een examenresultaat. We verplichten bijvoorbeeld de gemiddelde leerling om acht jaar Franse les te volgen, zonder dat we ons afvragen hoe het komt dat iemand kan afstuderen aan het secundair onderwijs en nog steeds niet in staat is om een tekst te lezen of film te zien, laat staan een gesprek voeren in deze taal (il faut le faire!). Afgestudeerden zonder deze basiskennis zijn geen uitzondering. En toch kan je op veel minder tijd vloeiend Frans leren. En toch veranderen we de methode om Frans te leren niet.

Als klap op de vuurpijl word je minstens twee keer in je schooltraject onderworpen aan het ongevraagd advies van een ‘adviserende klasseraad’ of een enkele leerkracht, over je vaak nog vage plannen in het verdere leven. De ‘betere leerlingen’ krijgen bevestiging in hun keuze, wat eigenlijk niet meer waarde heeft dan de ‘vind ik leuk’ knop van Facebook. De anderen krijgen het deksel op de neus en een deuk in het al wankele zelfvertrouwen. Dat ze niet zo sterk zijn in wat de samenleving als norm opdringt, dat wisten ze al, dat duwt het puntensysteem hen al jaren door hun strot.

De wijze waarop het onderwijssysteem zich momenteel heeft vastgezet voor leerlingen, leerkrachten en ouders en daardoor ook voor anderen, maakt dat het echte leren (‘kennis tot zich nemen die vervolgens wordt toegepast’), de kop wordt ingedrukt. En terwijl almaar minder mensen verkondigen dat we via dit systeem jongeren een enorme kans op leren aanbieden, laten we de echte mogelijkheden die onze samenleving biedt, mooi links liggen.

Is er een beter systeem dan? Niet noodzakelijk, er is misschien iets anders dat beter is: het opheffen van dit soort systeemdenken. Het aanbieden van een vrije ruimte waarin we opnieuw kunnen bewegen. We zouden een leerperiode kunnen invoeren tot 25 jaar bijvoorbeeld. In die periode kunnen jongeren les volgen, hobby’s uittesten, hun talenten ontdekken en ontwikkelen, maar ook werken als ze dat willen of reizen of vrijwilligerswerk. Eigenlijk alles wat er nu al mogelijk is. In die periode zouden ze aangemoedigd kunnen worden om op ontdekking te gaan, talen en wetenschappen te studeren. En dat aanmoedigen doe je door de relevantie aan te tonen en les te geven aan wie er klaar voor is en zin in heeft. Laat leerlingen zelf vakken kiezen, laat ze kiezen op welke wijze ze die willen volgen. De leerkracht blijft de deskundige die kan zeggen of de kennis en competenties voldoende zijn om naar het volgende niveau te gaan en de leerling krijgt de ruimte om te kiezen welke vakken tot welk niveau te behalen. Wil de leerling een langere vakantieperiode of een periode met minder schools leren, dan is dat oké. Laten we de mogelijke trajecten aanbieden, de winst ervan in de verf zetten en wat je te verliezen hebt als je nergens aan mee wil doen. Jongeren kunnen echt wel verantwoordelijkheid nemen, tenminste als volwassenen bereid zijn die aan hen te geven.