Over de banaliteit van extremisme

De wijze waarop Sanda Dia gedood werd tijdens een studentendoop, doet natuurlijk stof opwaaien. Hoe voelt iemand die hiertoe in staat is, zich? Slaap je nog nadien? Kan je nog gewoon in de samenleving functioneren? En wat doet dat met je als ouder als je zoon op een of andere wijze betrokken was in het ritueel?

Reuzegom zou een elitaire club geweest zijn, kinderen van ouders die het ‘ver geschopt’ hebben in onze samenleving. Ouders die vermoedelijk even verontwaardigd zijn als ik, die hun verontwaardiging misschien ook graag geuit zouden hebben, moest hun kind niet mede verantwoordelijk zijn geweest. Deze ouders oordelen in de functies die ze maatschappelijk uitoefenen over anderen, als rechter, advocaat, docent recht, bedrijfsleider of zelfs provinciegouverneur. Ik mag hopen dat zij beslissingen nemen op basis van burgerzin, respect, verantwoordelijkheidsgevoel, hopelijk ook empathie en samenhorigheid, waarden die door de laatste leiders van het intussen ontbonden Reuzegom als belachelijke overboord te gooien wegwerpmateriaal werden beschouwd. Het moet voor deze ouders verschrikkelijk zijn om, gewrongen tussen walging en liefde, hun zonen bij te staan in de gevolgen die hen te wachten staan. Wat is erger, beseffen dat je zoon als schacht had kunnen sterven of dat hij schachtentemmer was/had kunnen worden?

Reuzegom was verworden tot een club die buitensporig geweld en grensoverschrijdend gedrag inzette als toegangskaartje tot de groep. Het is een atypisch voorbeeld van hoe radicalisering vorm kan krijgen. De leden die deze dooprituelen hebben ondergaan, lijken niet het profiel te hebben van iemand die gefrustreerd is over zijn/haar gebrek aan kansen in het leven. Ze stude(e)r(d)en allen aan een vermaarde universiteit en zijn opgegroeid in ‘gewone’ gezinnen. Dat ze toestaan zich zo te laten vernederen en zichzelf tot het uiterste laten drijven om bij een club te horen, zou in de eerste plaats bij ouders, maar ook bij de goegemeente, alarmbellen mogen doen rinkelen. Sommigen zullen de relatie bij de haren getrokken vinden, maar kijken we naar de manipulatietechnieken van IS, loverboys (lees pedoseksuelen), drugsmaffia, sekten, neonazisme, zelfs Epstein …, zien we vergelijkbare patronen:

• een of meerdere intelligente personen met een gestoorde gedachtengang hebben lak aan de normen van de samenleving.

• Ze staan erop hun eigen (destructieve) regels af te dwingen.

• Ze zoeken naar een context/netwerk waarin ze hun gedrag vorm kunnen laten krijgen.

• Binnen dat netwerk starten ze op subtiele (maar later steeds meer manifeste wijze) een manipulatiestrategie om hun verziekt mens- en wereldbeeld aan anderen op te dringen.

• Ze zoeken naar de achillespees van potentiële volgers (iedereen heeft wel een zogenaamde ‘zwakke’ plek).

• Hoewel omstaanders, mensen uit het netwerk van de betrokkenen, sommige betrokkenen zelfs ook, wat er aan de gang is als buitensporig beoordelen, ze trekken niet of pas als het te laat is, aan de alarmbel.

Ook een studentenclub kan blijkbaar ten prooi vallen aan extremisme. Het patroon is eenvoudiger dan het lijkt en we zijn er beter niet blind voor: je hebt een of meerdere mensen met een gestoord gedachtengoed, mensen die (zeer) intelligent zijn en gebruik maken van manipulatieve technieken om volgers te werven. De studentenclub is niet meer dan een kanaal waarmee de persoon met het bizarre gedachtengoed, zijn/haar innerlijke wereld als een virus tracht te verspreiden.

‘Niemand heeft het recht om te gehoorzamen’ zei Hannah Arendt. Maar ‘denken zonder leuningen’, zoals Arendt het mooi verwoordt, is makkelijker gezegd dan gedaan. Dat is wat de leden van Reuzegom ons laten zien. Iedereen, ongeacht afkomst, leefmilieu, opleiding of intelligentie, kan in de val trappen van banaal ogend maar gevaarlijk extremisme.