De school, een testcentrum dat het leren uit nieuwsgierigheid en verwondering verstikt?

In de klas stelt vroeg of laat minstens één leerling de vraag: ‘moeten we dat ook kennen voor een toets?’ Leerkrachten herkennen het wel, sommigen ergeren zich eraan. Aan de andere kant, er gaat geen week voorbij of leerlingen hebben minstens één toets, vaak meerdere. Het hoeft dan ook geen verbazing te wekken dat leerlingen zich daar al snel op richten. Want alles draait om toetsen, testen, examens, …

We doen het graag, anderen evalueren, we hebben het met de schoollepel door ons strot geduwd gekregen en nu zijn er hele beroepen voor ontwikkeld. Maar wat hebben we hiermee bereikt naast stressverhoging en de belachelijke indruk dat we moeten streven naar door mensen verzonnen perfectie op al even kunstmatige schalen?

Wekelijks komen kinderen thuis met punten, van schitterende tot zwakke. Wanneer goed, zie je de blijdschap op hun gezicht, bij minder goed of minder dan ze hadden verwacht, lees je teleurstelling of onverschilligheid. Je hebt er ook die wat ze ‘de kantjes ervan aflopen’ noemen: berekenen wat ze moeten doen om geslaagd te zijn, niet meer en ook niet minder. Voor elke vakantie wordt de kennis en kunde over de leerstof van het afgelopen trimester voor een laatste keer geëvalueerd zodat de leerling verdiend of onverdiend vakantie kan nemen. Dankzij Facebook worden de rapporten door trotse ouders gedeeld met iedereen die het al dan niet wenst te weten. Zo begeleidt het evaluatiespel kinderen van kindsbeen af op hun pad naar volwassenheid. En zo leren we hoe belangrijk het is geëvalueerd te worden.

Waarom hechten we toch zo'n belang aan evaluaties die op een kunstmatige (lees verzonnen) schaal geplaatst worden gaande van slecht kunnen of er niets van begrepen hebben tot een al even verzonnen vorm van perfectie. Sommige docenten, leerkrachten of mensen die testen ontwikkelen voor aanwerving, gaan er zelfs vanuit dat op bepaalde testen geen maximum kan gehaald worden (lees: hoe krijg ik mensen in de waan dat wat ze ook doen, genoeg zal het nooit zijn). Wie intussen van het systeem van puntentelling is afgestapt, gebruikt eventueel een kleurenschaal of iets anders dat de schaal van streven naar perfectie verdoezelt in de hoop het accent op vooruitgang in het leren te leggen. Het blijft een evaluatie.

Ik ben niet de enige die zich er vragen over stelt, meer nog, al jaren geleden stelden mensen zich dezelfde vraag. Dus wat ik schrijf is niet zo nieuw of origineel. Het is al door verschillende mensen en op verschillende manieren aangetoond dat voortdurend testen en de focus op punten destructieve gevolgen op mensen heeft. Ik geef graag twee voorbeelden die deze week mijn pad kruisten op het internet:

• https://www.schooldomein.nl/waarom-ons-onderwijssysteem-niet-werkt/

• https://creativesystemsthinking.wordpress.com/2015/02/21/noam-chomsky-on-the-dangers-of-standardized-testing/

Je wil natuurlijk geen chirurg die maar de helft van zijn/haar leerstof kent of een ingenieur die zonder de basisprincipes van de bouwkunde bruggen legt. Echter, al eeuwen worden bouwwerken gebouwd, vaak door mensen die deze competenties niet via kunstmatige evaluaties op leerstof hebben verworven. En ondanks goede evaluaties tijdens hun opleiding, maken ook chirurgen fouten op mensen. Waterdicht is het systeem dus niet.

Op de vraag naar het waarom van mensen evalueren kan je rekenen op het standaardantwoord: ‘ja, hoe zou je anders kunnen nagaan of iemand iets kent of kan?’ Ik zie veel andere mogelijkheden.

Niet alleen handboeken, ook documentaires op Discovery Channel, YouTube, Pinterest, … tonen intussen alles wat je moet weten om wat dan ook te berekenen, bouwen of maken. Veel mensen gebruiken deze filmpjes en handboeken om zichzelf iets aan te leren. Dan proberen ze het uit en als er iets misloopt zoeken ze verder naar hoe dat komt en hoe het verbeterd kan worden. Ik heb mezelf vorig weekend zo leren metsen, het muurtje staat er. Drie stenen moet ik opnieuw metsen, die zijn losgekomen.

In complexe projecten en na rampen worden mogelijke fouten of risico’s door teams van experts die samenwerken, samen nadenken en situaties simuleren onderzocht. Vertrekpunt is het project of de ramp die gebeurd is, niet de individuele mens. Hier worden geen mensen geëvalueerd, maar situaties en resultaten of gevolgen van menselijk gedrag. De focus hier ligt op het project tot een goed einde brengen of leren uit een ramp, niet om het individu een (on)verdiende vakantie te geven. Dat is ook de essentie van leren, vertrekken vanuit nieuwsgierigheid en verwondering en stap voor stap verder gaan.

Hoeveel mensen bereiken niet deskundigheid omdat ze zich zo focussen op dat wat ze graag doen of dat wat ze willen weten en begrijpen? Ze ontdekken zelf wat ze nodig hebben om hun doel te bereiken, daar hebben ze geen toetsen en examens voor nodig.